2 Nisan Van'ın Kurtuluş Tarihi (1915-1918)
Urartu'dan Bizans'a, Selçukludan-Osmanlıya, bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış Kadim Van Şehri bulunduğu konum gereği tarih boyuncu stratejik bir öneme sahip olmuştur.
Halen üzerinde yaşanılan dünyadaki en eski on şehirden biri olan Van Şehri işte bu stratejik konumundan dolayı tarih boyunca birçok devletin ele geçirmek istediği bir şehir olmuştur.
ASIRLADIR BİRLİKTE YAŞAYAN HALKLARI MİSYONERLER KIŞKIRTMIŞ
Osmanlı Devleti’nin son döneminde Van ve çevresinde yaşanan olayların temelinde Şark Meselesi yatmaktaydı.
Bu dönemde batılı devletlerden birçok din adamı ve araştırmacı Van ve çevresine gelerek burada istihbarat ve misyonerlik faaliyetlerine başlamıştı.
Misyonerlerin açmış oldukları okullarda Ermeni öğrencilere ‘Özerk Ermenistan’ fikrini aşılayarak onların devlete düşman yetişmelerinde önemli rol oynamışlardı.
Batılı devletler ve misyonerlerin bu yöndeki çalışmaları çok geçmeden sonuç vermiş ve asırlardan beri ‘Sadık Millet’ olarak tabir edilen Ermeniler isyan çıkarmışlardı.
AYRILIKÇI ERMENİ İSYANLARI BAŞLAMIŞ
Ağustos 1914'te 1.Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Van'da Ermeni Ayaklanmaları etkisini arttırmaya başlamıştır.
Aralık 1914'te yaşanan Sarıkamış Faciası Doğu Anadolu'nun deyim yerindeyse savunmasız kalmasını sağlamış, bu durumu fırsata çeviren Ruslar ve Ermeniler 1915 yılının İlkbaharı ile birlikte Doğu Anadolu'da ilerlemeyi hızlandırmışlardır.
28 Şubat 1915 tarihinden itibaren Gevaş, Çatak, Tımar gibi ilçe ve köylerde Ermeniler isyan başlatmıştır.
İsyanlar kısa bir süre sonra Van merkezde yoğunlaşmaya başlamıştır.
Ermeni komitacı Aram Manukyan önderliğindeki çeteler 20 Nisan 1915'te isyan başlatmış ve kent günlerce ağır silahlarla adeta dövülmüştür.
VANLILAR GÖÇ ETMEK ZORUNDA KALMIŞ
Van’daki Ermeni çetelerinin isyanı, Rus işgali ile yakılıp yıkılarak harabeye dönerek üç yıl işgal altında kalmıştı.
Osmanlı Devleti'nin zor ve zayıf zamanını fırsat bilen dış güçlerin kışkırtmaları ve teşvikleri ile Ermeni Taşnak, Hınçak, Ramgavar, Karahaç çetelerinin katılmaları sonucu 30 bin Vanlı Müslüman hayatını kaybetmiştir.
Katliamlardan canlarını kurtarmaya çalışan on binlerce kadın, çocuk, yaşlılardan oluşan Vanlılar seferberliğin başlaması ile Van, Gevaş, Başkle, Erciş, Özalp, Edremit, Muradiye, Bahçesaray, Gürpınar ve diğer ilçelerden kafileler halinde Diyarbakır, Maraş, Adana, Kerkük, Urfa, Elazığ başta olmak üzere Anadolu’nun dört bir tarafına yollara düşerek Muhacir (göçmen) olmak zorunda kalmıştır.
RUSYA’ daki BOLŞEVİK İHTİLALİ İLE İŞGAL SON BULMUŞTUR
Van yöresinde Rus-Ermeni işgali ve zulmü 3 yıl sürmüştür.
Rusya'da gerçekleşen 1917 Bolşevik (Ekim) Devriminin ardından Sosyalistler 1.Dünya Savaşı'ndan çekilme kararı almışlardır.
Osmanlı Devleti ile de 18 Aralık 1917'de imzalanan Erzincan Mütarekesi ile Doğu Anadolu'yu boşaltmaya başlamışlardır.
Bu durumda harekete geçen Türk Ordusu ciddi bir Ermeni direnişi ile karşılaşmamıştı.
2 Nisan 1918 tarihinde Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki Türk birlikleri Van'a girmiş ve kenti Düşman işgalinden kurtarmıştır.
VAN YAKILIP YIKILMIŞTIR
Ancak 3 yıl boyunca yakılıp-yıkılan ve katliamlara maruz kalan Van, harabeye dönmüştür.
Tüm bu yıkım ve katliamlar neticesinde Van’ın nüfusu neredeyse yok olmaya tehlikesiyle karşı karşıya kalmış, sosyal ve ekonomik hayat bitme noktasına gelmiştir.
Eski Van ise 1-2 cami hariç kullanılamaz hale gelmiştir ve günümüze gelinceye kadar ayakta kalan yapılar dayanamayarak yıkılmıştır.
Cumhuriyet ilanı ile birlikte İl olan Van Şehri Toprak Kale eteklerinde yeniden kurulmuş ve adeta küllerinden yeniden doğmuştur.
Günümüzde; doğal güzellikleri, tarihi eserleri ve kültürel değerleriyle eşsiz bir turizm şehri konumuna gelmiştir.