Vanlı Gençlerden Köse Oyunu
Van Özalp’taki gençler, unutulmuş geleneklerimizden ‘Köse Oyunu’ gün yüzüne çıkardı.
Yeni Yılın Karşılanması Amacıyla Oynanan Bir Oyun
Köse oyunu, yörelere göre değişiklik gösteren tarihlerde eski yılın uğurlanması, yeni yılın karşılanması amacı ve bolluk bereket beklentisi ile düzenlenen bir köy seyirlik oyunudur. Oyun saya, saya gezme, yılbaşı oyunu, karakoca, tortu, körkü, kış yarısı ve bek gibi adlarla da anılmaktadır. Farsça kökenli olan “köse” sözcüğü, dilimizde sakalı çıkmayan anlamında kullanıldığından kösenin tüysüzlüğü; oyunda, kış mevsiminin bitkisizliğini, çıplaklığını simgelemektedir.
Kökleri Anadolu, Mezopotamya ve Orta Asya mitolojilerine dayanan Köse oyununun simgesel ve işlevsel olarak farkları bulunmakla birlikte baharı karşılamak için oynanan biçimi ile Anadolu’da yaygınlık kazanmaktadır.
Oyunun Değişik Varyantları Var
Oyunun varyantlarından birinde; eski yılı temsilen bir şah veya vali seçilir, geçici olarak her istediği yapılır ancak bir süre sonra aşağılanır ve kovulur. Oyunun bir başka varyantında kız kaçırma ve ölüp dirilme motifleri bulunur. Başında beyaz keçi derisinden başlık bulunan Ak Köse ve kara keçi derisinden başlık bulunan Kara Köse oyunun ana çatışmasını sergileyen kişilerdir. Oyunda Gelin'in kaçırılması Ak ve Kara Köse arasında kavga çıkmasına neden olur. Bu kavga sırasında, ölüp-dirilmeler yaşanır, mücadele sonunda Ak Köse, yani yeni yıl kazanır ve Gelin ile evlendirilir. Ak Köse'nin kazanması ile bolluk ve bereket geleceğine inanılır. Bazı varyantlarında ise oyuncular ellerinde meşalelerle ev ev dolaşır, her evin önüne gelindiğinde, davul-zurna veya def eşliğinde; Köse'nin ölme sahnesi canlandırılır. Ev sahiplerinden yağ, bulgur, para gibi armağanlar alınınca Köse dirilir. Oyuncular Köse'nin dirilişini yani baharın gelişini kutlar. Oyun sonunda topluca yemek yenir.
Köse oyunu, meydanlarda oynanan biçimlerinde erkekler tarafından canlandırılır ancak düğün evlerinde, kına gecelerinde eğlence amacıyla sadece kadınlar tarafından da oynanır. Bu tür oyunlarda ölüp-dirilme, kız kaçırma motiflerinden faydalanılarak genellikle evlilik ya da kuma ilişkisi işlenir, böylece eğlence amaçlı oynanan oyunlar eğitici nitelik de kazanır.
Bereketli bir yıl beklentisi ile gerçekleştirilen Köse oyunu aynı zamanda sosyal paylaşmayı, dostluğu ve kaynaşmayı da pekiştirici bir işlev üstlenir. Bu yönüyle önemini koruyan Köse oyunu, Anadolu’nun bazı yörelerinde varlığını hala sürdürmektedir.
Kaynak
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Geçmişten Geleceğe Yaşayan Kültür Mirasımız Türkiye Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri
Sitemizdeki Van'a ait diğer Kültürel Değerler için TIKLAYINIZ