Van'da Damat Başı Geleneği
Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Prof. Dr. Hakan Temzitürk danışmanlığında Eylem Özen’in yürüttüğü ‘Küresünniler’ belgeselinin Alaköy'de yapılan 'Damat Başı Geleneği' çekimlerinden...
KÜRÜSÜNNİLER KİMDİR?
Küresünniler (Küresünli veya Küresünnü) 1. Dünya Savaşı sonrasında İran'dan Türkiye'nin Van ili bölgesine göçen bir Türk halkıdır. Göçmen bir halk olan Küresünniler bulundukları coğrafyalardaki halklar ile hızlı bir şekilde bağ kurabildikleri için kültürlerinde bir çok halk ile ortak gelenekler görülebilir.
Küresünniler, bulundukları coğrafyadaki topluluklardan farklı olarak sünni mezhebine sahip olduklarından, Safevi devletine karşı Osmanlı devletinin bir uç aşireti olmuşlardır. I. Dünya Savaşında Rusların bölgeyi işgal edip Ermenileri silahlandırmaları sırasında çok kayıp vermişlerdir. Günümüzde Küresünnilerin büyük çoğunluğu Güney Azerbaycan'ın Urumiye ve Türkiye'nin Van şehrinde yaşamaktadırlar. 1921 yılında Kürt Şikak aşireti lideri Simko ile yaşanan çatışmalar neticesinde büyük bir topluluk halinde Van ili merkez köylerine ve Saray ilçesine yerleşmişlerdir.
KÜRESÜNNİLERİN TARİHİ
Küresünniler 17. Yüzyılda artan Kozak baskınları yüzünden Osmanlı Topraklarına göç etti. Giresun şehrinde yerli halk ile beraber bir hayat yaşayan Küresünniler, Küre dağlarını kendilerine yurt edindikleri için yerli halk tarafından "Küreler" olarak adlandırıldılar. Giresun ve çevresinde özellikle Oğuz Türklerinden olan Çepniler ile evlilikler aracılığı ile birleştiler.
18. yüzyıl başlarında ilk olarak Güney Kafkasya'ya ve oradan Güney Azerbaycan bölgesindeki Makü Hanlığı bünyesine girdiler. Küresünniler 18. yüzyılda Azerbaycan'da bulunan Makü Hanlığına bağlı yerleşik yaşam biçimine geçen tek halktı. "Küreler" Giresun iline bağlı Karadere bölgesindeki Akbulak, Muhur, Mahlemli köylerinde yaşayıp, çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı.
Daha sonra Transkafkasya ve Hazar bölgesinden gelerek İran’ın Urmiye civarına yerleşmişlerdir, burada bölge halkından farklı olarak Sünni mezhebine mensup oldukları için "Küresünni" olarak adlandırıldılar.
24 Eylül 1925 tarih ve 2086 numaralı Şark Islahat Planı kararnamesiyle Küresünnilerin Van'a yerleşmelerine izin verilmiştir. Kararnamede: "Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermenilerden metruk araziye Türk muhacirleri (Küresünni) yerleştirilecektir." denmektedir.
Küresünniler cumhuriyet döneminde gruplar halinde Türkiye'ye geçerek Van iline yerleşmişlerdir. Küresünnilerin İran'dan göç edip Türkiye'ye yerleşmelerinin çeşitli sebepleri arasında; İran'daki Şii yönetiminin Sünni Küresünnilere olan baskıları, İran'a saldıran Rusya ile birlikte hareket eden Ermenilerin baskıları, İran’ın Kotur Deresi civarında bulunan bir Kürt aşiretinin (Evdoi-Abdüvî) lideri Simko (İsmail) Ağa’nın bölgede (özellikle Hoy ve Urmiye şehirleri civarında) bir güç oluşturarak, aşiret mensupları ve bölgeden zorla toplatıp kendine bağlı oluşturduğu silahlı bir güçle köylere baskınlar düzenlemesi gibi başlıca nedenlerdir.
Küresinlilerin Anadolu’ya göçü ile ilgili yazılı kaynaklarda: "Türk askerinin Van’a girip ortalığı sükûnete kavuşturmasıyla Kuzey İran’da bulunan Azeri Türkleri’nin bir kısmı da Van’a getirilip değişik yerlere yerleştirildikten sonra, bu insanlar Van’ın ahalisiyle kaynaşarak bir bütünlük sağlamışlardır.
Bu da zaten Azeri Türkçesi’nin hâkimiyeti altında bulunan bölge ağzının değişmeden varlığını devam ettirmesini sağlamıştır." Küresünniler Azeri Türkçesi ve Türkçe kullanmakla birlikte bir kısmı Farsça da kullanır. Ayrıca İran'da ve Türkiye'de Kürtlerle yakın ilişkilerde bulunan bir takım Küresünniler'in Kürtçe'de kullandığı bilinmektedir.
YERLEŞİM YERLERİ
AZERBEYCAN
Küresünnilerin çoğunluğu Güney Azerbaycan'da Urmiye gölünün batısında Urmiye, Salmas ve Hoy kentlerinde yaşamaktadırlar.
Urmiye: Gulunci (Quluncu), Gecin, Velinde, Heneye(Xeneye), Balov, Mirava, Neybin, Balaniş, Dol Dize, Kehriz, bend, miyava, tumatar, kuka ve Kultepe.
Hoy: Estiran, Yestikan, Babekan, Dize, Geretepe, Kotur(Qotur), Mehin(Mexin), Raviyan, Zeri, Kukut, Almali, Zeyve, Hindivan ve Körpiran.
Salmas: Şekeryazi, İstisu, Kaniyan, Verdan, Ala Sürme, Şireki, Silav, Höder, Hakveran(Haqveran), Çiçek ve Mafkendi.
Ayrıca Rikava, Seremerih, Şeydan, Gulan, Yengice, Ağziyaret ve Şorik köylerinde meskun haldedirler.
TÜRKİYE
Van şehir merkezi: İskele mahallesi, Yalı mahallesi, Beyüzümü, Sıhke mahallesi.
Van köyleri: Alaköy, Bardakçı, Karagündüz, Kasımoğlu, Kıratlı, Köprüler, Mollakasım, Yumrutepe.
Van ilinin ilçeleri: Özalp, Aksorguç; Saray, Sırımlı, Beyarslan; Başkale; Çaldıran; Edremit.
Bitlis: Ahlat; Adilcevaz, Erikbağı.
KAYNAK: Vikipedi
