Dengbejlik Nedir Neden Yaşatılmalı?
Van Özalplı Dengbej Serhed Şahin ve İbrahim Avcıoğlu ile Büşra Duran'ın Kanal M'daki Kültür Sokağına konuk olup Kürt Halk Kültüründe ve Kürt Edebiyatında önemli bir yeri olan Dengbejlik Kültürünü konuştuk...
#Dengbej #Kürtçe #HalkEdebiyatı
Dengbêj Nedir? Kime Denir?
Dengbêj, Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleyen sanatçıların adıdır.
Dengbêj sözcüğünün kelime anlamı; deng ‘ses’, bêj ‘söyle’dir. Bu kelime, sözün ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamında kullanılmıştır.
Dengbêjler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, kılamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler.
Bazıları erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbêjlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederlerdi.
Kahramanlıkların anlatıldığı ve ‘şer’ denilen sıtranlardan (şarkı) avcılığa, baharın güzelliği ‘kılam’lardan, düğün ve eğlencedeki mutluluktan, zaferlerin heyecanına kadar, hastalıktan kaynaklı acılardan, haksızlık ve birçok konu, değişik şekillerde sanatsal olarak sözlü Kürt edebiyatında yerini almıştır.
Dengbêj kelime manası olarak sese biçim, hayat, renk veren anlamındadır.
Dengbêjlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara lawik ve kilam denir.
‘Deng’ Kürtçe’de ‘ses’ anlamına geldiği gibi ‘haber’ anlamında da kullanılmaktadır.
Özellikle deyimlerde birçok örneğine rastlamak mümkündür: dengeke ji wan nehat gibi… Yaygın olarak bilinenin aksine deng-bêj, ‘ses’ ve ‘söyle’ anlamlarından öte ‘haber veren’, ‘haber eden’ anlamına gelmektedir.
Dengbêjlik dil aracılığıyla; tarihi, sosyal ve kültürel içeriğe sahip bir gelenektir. Bu manada ‘dengbêj‘ vak’alardan ibaret bir tarihi bildirendir. “Bir dengbej, aşk, göç, savaş, ölüm, yas, sevinç gibi bütün toplumsal olayları klam haline getirir.
Dengbejler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, klamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler. Dengbejler, herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederler.
Dengbejler, bu coğrafyada olup biten her şeyi klam haline getirdikleri için toplumun yaşam biçimini yansıtırlar. Bu coğrafyada yaşayan insanlar ağlarken, gülerken, savaşta, barışta , kavgada, cenazelerini bile defnederken bunları klamlaştırmışlar.
Her klamın ayrı bir anlamı ve hikayesi vardır.
Dengbejler, yıllardır toplum üzerinde büyük etki bırakmışlar. Bu etki hala devam ediyor.
Eskiden toplumun ileri gelenlerinin, padişahların, aşiret reislerinin, beylerin özel dengbejleri vardı. Eğer bunlardan birinin dengbeji yoksa bu kişinin halk arasında pek itibarı olmazmış.”
Bilinen Meşhur Dengbêjler
-Şakiro
-Kawis Axa
-Karapetê Xaço
-Evdalê Zeynikê
-Mihemed Arif Cizrawî
Dengbêjlik Kültürü Hâlâ Devam Ediyor mu?
Gelenekselleşmiş olan Dengbêjlik özellikle Serhat Bölgesi diye anılan (Van, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş vs.) gibi yerleşim yeri köylerinde hala sürdürülmektedir. Hâlihazır’da 2007 yılında Diyarbakır Büyük şehir belediyesi tarafından açılan Dengbêj evi faaliyetini sürdürmekte.
Kaynak: PivazNet
